Over het Duitse van de Romantiek (3)
Goethes houding tegenover de romantiek bleef echter ambivalent: de Urfaust schreef hij op vierentwinig jarige leeftijd in zjin Sturm & Drang periode, maar de pas vijfendertig jaar later gepubliceerde Faust I was zeker niet minder romantisch!
Dat was in de bloeitijd van toen door Goethe verfoeide romantiek, zoals we die kennen van de sprookjesvertellers Grimm, de vijf levens tegelijk leidende E.T.A. Hoffmann en anderen zoals de gebroeders Schlegel.
Schubert gebruikte vooral teksten uit die periode en hij en zijn vrienden stonden ook politiek ver van de ondertussen zeer conservatieve Goethe af. De Duitse romantiek kende ook nog een derde periode , de Vor-März, die echter vooral politiek was. Het was een soort opmaat naar een revolutie die nooit zou plaatsvinden.
Zoals dat hoort in een romantische geschiedenis, loopt het met de romantiek niet goed af. De romantiek met zijn vaak revolutionaire en voor de Franse revolutie schwärmende navolgers werd na enige tijd als on-Duits gezien werd. De angel - de ironie - wordt er door de verdedigers van de Duitse orde en adel al snel uit gehaald. Daardoor verdween het lichte en sprankelende en wat er overbleef was een combinatie van zware, soms moeilijk verteerbare emoties en Biedermeier-burgerlijkheid. Dat neemt overigens niet weg dat er ook in de late romantiek zeer grote meesterwerken ontstonden, maar voor de Duitse cultuur en gemeenschap was het een groot verlies.
Na de romantiek volgden bijna twee eeuwen waarin Duitsers vooral probeerden niet-romantisch te zijn, wel zeer serieus, ja zelfs onhumoristisch. Humor en esprit werden als on-Duits gezien. In dit verband is het ook wel grappig om mijn in NRC gepubliceerde artikel over Duitsers en humor te lezen.
Om een lang verhaal tot web-grootte terug te brengen: wie zich tegenwoordig niet goed meer kan voorstellen dat de romantiek een Duitse beweging was, heeft gelijk. Wat de reactie op de romantiek betreft kan men Duitsland gelijkschakelen met Goethe. Het ging de romantiek al snel zien als een jeugdzonde, waar het maar liever niet aan herinnerd wilde worden. Dat alles wil niet zeggen dat men afstand nam van alle romantische cultuur (denk aan Wagner); wel van het romantische levensgoed. De Fransen daarentegen bleven trouw aan de romantische idealen, zelfs zo dat in het Franse strafrecht vrijspraak mogelijk is voor een crime passionel, terwijl je in Duitsland al veroordeeld kan worden wanneer je je middelvinger opsteekt.
En wij? We zitten daar een beetje tussenin, maar dat hebben we uitsluitend aan Napoleon te danken. Gelukig hebben we het hier over geschiedenis: de invloed van film en tv zorgde ervoor dat er voor de na-oorlogse Duitse generaties steeds meer te lachen viel en dat er steeds meer affiniteit met humor en lichtheid ontstond. Nu nog een echt Heine-eerherstel!
(c) Dré de Man 2010 (Wijzigingen aangebracht in oktober 2012)