Florian Boesch of Franz Schubert?

foto: Lukas Beck / Wiener Konzerthaus

Der Leiermann, het laatste lied van de Winterreise, roept soms de vraag op of de protagonist aan het einde van de cyclus zelfmoord pleegt. De vreemde oude muzikant moet welhaast de dood personifiëren, maar dat staat niet met zoveel woorden in de tekst. Voor Die schöne Müllerin geldt dat niet, de woorden in de laatste vijf liederen laten geen enkele ruimte voor twijfel over de zelfmoord. Florian Boesch denkt daar anders over en dat was goed te horen, afgelopen donderdag én vrijdag

Florian Boesch, bariton & Malcolm Martineau, piano.
Gehoord: De Doelen, 16 januari en Muziekgebouw aan ’t IJ, 17 januari 2014

Florian Boesch trad in Amsterdam op in de serie grote zangers. Hij heeft dan ook een indrukwekkende carrière gemaakt. Hij begon zijn zangstudie bij zijn grootmoeder Kammersängerin Ruthilde Boesch en vervolgde zijn studie aan het conservatorium van Wenen (oratorium en lied) bij Robert Holl.  Hij zong al in 2012 op de Schubertiade. Hij ontving een prijs voor zijn Papageno in het Bolshoi Theater en trad op in vele grote operahuizen, zong veel oratoria en gaf regelmatig liedavonden.

Bariton

Boesch zette al meteen bij Das Wandern (1) een heel mannelijke molenaarsgezel neer. Een bariton klinkt sowieso al wat mannelijker dan een tenor, maar Boesch deed er nog een schepje bovenop door de in de bas-ligging te zingen. Vanaf Am Feierabend (5) was vooral veel boosheid en energie te horen in zijn interpretatie en weinig lyriek, gevoeligheid of zelfs ironie. Gelukkig zijn liederen zoals Morgengruss en Der Neugierige zo geschreven, dat Boesch niet anders kon er dan er gevoel in leggen.

Binnen de beperkingen van de schöne Müllerin echter - voor zover je van beperkingen kunt spreken - was de uitvoering weinig gevoelig, weinig romantisch. Ungeduld leek meer op een oorlogsverklaring dan op een liefdesverklaring, terwijl ook de tekst van dit lied een uiterst grote introvertie verraadt. (Het in bloemenkelken ademen of in kiezelsteentjes krassen van je liefdesverklaring kan nauwelijks extravert genoemd worden en nog veel minder effectief.) Vocaal was het steeds fraai en het pregnante ritmische spel van Martineau paste goed bij Boesch’ interpretatie.

Pause

Halverwege (vanaf Mein!, 11) treedt er echter een vervlakking op. Mein! zelf maakte grote indruk op het publiek (dat daarna helaas ging applaudisseren, meer over het helaas hier), maar dat was eerder vocaal dan vanwege de interpretatie. Pause (12) was heel erg afwijkend, doordat de uitvoerenden (beide avonden) de fermate na und es durchschauert mich heel erg lang namen, zodat op dat moment de cyclus werkelijk tot stilstand kwam, overigens wel een vondst. De daaropvolgende liederen konden mij veel minder boeien, omdat Boesch daar weinig persoonlijks deed. Vanaf Trockne Blumen (18) werd zijn uitvoering dan toch weer spannend, over de redenen daarvoor straks meer.

De lyriek die zeker bij tenorale uitvoeringen zo’n grote rol speelt in deze cyclus, was zelden te horen. Vocaal bleek dat ook uit zijn registergebruik: op drie korte momenten na gebruikte hij zijn hoge register niet. Qua klank was het wel heel veel van hetzelfde, want ook het middenregister klonk erg baritonaal. In die zin paste hij goed bij het personage dat hij neergezette, want dat wilde ook niet kwetsbaar zijn.

Tränenregen

Daarmee was Boesch eigenlijk in conflict met de vele aanwijzingen die in de tekst en in de muziek staan. Die geven allemaal aan dat de molenaarsgezel een heel onzekere en kwetsbare jongeman is, een romantische hoofdpersoon bij uitstek.

In Tränenregen wordt dat nog wel het meest duidelijk. Wanneer de jongeman ‘s nachts (!) met de mooie molenaarsdochter alleen aan het beekje zit, is komt het kennelijk niet bij hem op om haar te verleiden. Hij kust haar niet, pakt niet eens haar hand, maar staart zwijgend in het maanverlichte beekje en begint ten slotte door alle emoties overmand te huilen.

Deze zo weinig doortastende houding van de molenaarsgezel strookt volstrek niet met Boesch' interpretatie. In feite komt de reden waarom het meisje de jager verkiest boven de molenaarsleerling, in Boesch’ interpretatie te vervallen.

Overtuigend

Toch was Boesch’ macho uitvoering overtuigend. Dat kwam vooral doordat de zanger er zelf zozeer in geloofde. (In de toelichting na het concert gaf Boesch ook toe dat hij het een absurd idee vond om jezelf te doden vanwege een meisje.) Daarnaast was het vocaal erg overtuigend. De klank was weliswaar vaak hetzelfde , maar ook fraai.
De belangrijkste reden waarom de wat eenzijdige  – en eigenzinnige -  interpretatie van Boesch niet verveelde, was echter Martineau. Allereerst speelt deze op een verrassende manier. Belangrijker nog was echter de wisselwerking tussen Martineau en Boesch. In de discussie met het publiek na afloop van de uitvoering in Amsterdam, bleek dat Martineau het ook helemaal niet eens was met Boesch voor wat betreft de zelfmoord van de molenaarsgezel. Die andere opvatting probeerde hij al spelend tijdens het concert aan Boesch voor te leggen, in Rotterdam overigens meer dan in Amsterdam.
Nu ik toch over de twee verschillende concerten spreek: in De Doelen zong Boesch vaak veel zachter en soms bijna als een recitatief, vaak achterover tegen de vleugel geleund, noten soms terugbrengend tot een kwart van hun waarde. In Amsterdam stond Boesch veel rechter, gebruikte hij veel meer ademsteun, waarschijnlijk ook al omdat de Amsterdamse zaal groter is. In Rotterdam was het Martineau die de levendigheid erin bracht, onder meer door zijn zeer snelle inzet bij Das Wandern, in Amsterdam was het vaak Boesch die het door Martineau ingezette tempo versnelde.