Du holde Kunst - over de liedkunst
Bewerking van een detail van het manuscript van 'An die Musik' met de woorden 'Du holde Kunst' in het handschrift van Schubert
Angelika Kirchschlager, mezzosopraan, Roger Vignoles, piano
Schumann-liederen (w.o. Frauenliebe und –Leben, gehoord: De Doelen, Rotterdam, 8 april 2013)
Geen twee liedrecitals zijn hetzelfde. Dat is een van de redenen waarom liedrecitals veel spannender zijn dan concerten met bijvoorbeeld grote orkesten: de invloed van het individu is ontelbaar veel groter en dus ook de afhankelijkheid van de momentane stemming en dispositie. Bij Angelika Kirchschlager geldt dat net zo als voor andere zangers. In de korte tijd dat Du holde Kunst bestaat, heb ik haar al drie keer mogen horen en ieder keer was dat heel anders.
De eerste keer was in een Schumann-programma in Muziekgebouw aan ’t IJ, de tweede keer in Händel-aria’s en de derde keer in De Doelen eveneens met Schumann. In Amsterdam was Kirchschlager helemaal niet in vorm, vermoeid en niet helemaal op het niveau dat ik van haar gewend was. Bij Händel was Kirchschlager wel heel goed, haar stem klonk mooi met alle kleurenrijkdom waarover ze beschikt, maar verder was het opera dus in die zin moeilijk te vergelijken met liederen.
Het concert in Rotterdam was in vele opzichten het tegendeel van dat in Amsterdam. Was het geheel in Amsterdam nogal mat, met zelfs bij tijd en wijle iets te weinig volume om indruk te maken, was de overheersende indruk in Rotterdam vooral een van zeer expressieve en temperamentvolle uitvoering.
Ironisch genoeg was Kirchschlager ook in Rotterdam fysiek niet helemaal in ideale conditie: op de combinatie Schumann, Kirchschlager en Nederland leek geen zegen te rusten. Al na het eerste lied moet ze hoesten en in de tweede helft moest ze zelfs zo lang hoesten, dat ze de hoesters in de zaal aanmoedigde om mee te doen. Haar stem klonk minimaal minder lyrisch en meer dramatisch, maar het verschil met haar optimale vorm was klein.
In vergelijking met het Amsterdamse Schumann-recital was het verschil echter zeker niet klein; de stem leek minstens twee keer zo groot. Dat kwam deels ook doordat ze de nadruk wat meer legde op de iets dramatischere en luidere passages. Daarbij bleef het echter altijd Schumann, ook in de forti werd het nooit opera. Dat het volume in het algemeen wat groter was, betekende niet dat de subtiliteit eronder leed. Je zou zelfs kunnen zeggen: eerder integendeel, omdat de momenten waarom ze piano en pianissimo (pianissisimo) zong, des te meer indruk maakten.
Het programma, ook al leek het erg op dat van Amsterdam en van haar Schumann-CD, was niettemin anders samengesteld. het programma heette ‘Rond de liedcyclus Frauenliebe und –Leben’ en begon ook met die cyclus. Het grote voordeel daarvan was, dat het publiek – en Kirchschlager zelf - meteen meegenomen werd in een begrijpelijke en zich logisch ontwikkelende stroom van gebeurtenissen en gevoelens. De eerste liederen waren meteen goed, al kon je af en toe even horen dat Kirchschlager nog even moest zoeken naar hoever ze kon gaan bij decrescendi. Dat gold in zekere zin ook voor haar interpretatie: die werd allengs persoonlijker en temperamentvoller. Bij de laatste twee liederen was dat wel heel duidelijk. Bij die Welt ist leer, ist leer’ in 'Nun hast du mir den ersten Schmerz getan' ‘was opvallend hoe verschillende ze dit zong vergeleken met de cd die ze negen jaar eerder met Deutsch opgenomen heeft. Het eerste leer was bijna forte (zoals de partituur dat in de piano ook suggereert) en het tweede leer deed ze heel zacht, in feite net als Sekhuis. Bijzonder echter was dat ze in het eerste ‘leer’ een kleur- en dynamiekverandering aanbracht, die er in combinatie met het tweede er iets bijzonder schrijnends aan gaf. In zekere zin was dat ook typerend voor het niveau van haar zang: ze wist iedere keer weer te verbazen met kleine subtiele kleur- en dynamiekveranderingen die de gevoelens die in de cyclus behandeld worden een extra dimensie gaven.
Angelika Kirchschlager subtiel en temperamentvol in Schumann
Foto: Nikolaus Karlinsky (detail)
Een verschil was ook, dat ze begeleid werd door Roger Vignoles in plaats van door Helmut Deutsch. Met Vignoles werkt ze ook regelmatig samen, maar dan in een ander programma (met o.a. Strauss). Deutsch is een uitstekend pianist, maar Vignoles deed hem in dit geval een zeer sterke concurrentie aan. Zijn toon was vaak heel rijk en vol zonder dat hij ooit Kirchschlager in de weg kwam te zitten. Net als deze laatste wist hij mij vaak te verbazen door subtiele en onverwachte maar niettemin zeer passende accenten. Ook het eind van Frauenliebe und –Leben was bijzonder. Vignoles speelde de herhaling van het thema uit het eerste lied bijna vrolijk, drong geleidelijk steeds verder door naar het tragische einde en gaf een boeiende samenvatting.
De liederen volgend op de cyclus deed Kirchschlager ook heel indrukwekkend, waarbij Die Loreley er misschien het meest uitsprong omdat ze daar deze keer het verleidelijke aspect zo benadrukte. In muzikale en psychologische zin waren echter alle liederen van buitengewoon niveau.
Toch was het deel na de pauze zo mogelijk nog beter. Hier iets minder temperament maar nog meer gevoel. In Erstes Grün bijvoorbeeld, was het rustiger kloppen van het hart in ‘stiller schlägt’ bijzonder effectief en fraai gedaan. Dat gold nog meer voor het tweede Liebesweh in Die Lotosblume. Hier benadrukte ze de tweede keer de liefdespijn en dat wordt zelden of nooit gedaan maar is wel zeer op zijn plaats.
Het laatste lied voor de toegift was Requiem (opus 90 nr. 7). Toevallig had ik dit lied dit weekend meer dan tien keer gehoord bij de International Student LiedDuo Competition. Hoewel het niveau op dit concours heel hoog lag, slaagde niemand erin het stuk zo uit te voeren dat het echt ging leven. (Voor ander liederen gold dat overigens vaak wel.) Bij Kirchschlager werd dit moeilijke lied tot een interpretatie uit één stuk, die een enorme indruk maakte.
Haar toegift, Widmung, wijdde ze naar eigen zeggen aan het publiek. Dat had dat in zeker zin ook verdiend, want het leek de bijzonder prestatie van Kirchschlager ook erg te waarderen. Het leek in zijn Rotterdamse nuchterheid zelfs enigszins op spontane nuchterheid die Kirchschlager zelf, ook bij de signeersessie tentoonspreidde. Die nuchterheid is misschien wel een beetje misleidend. Kirchschlager is een zeer intelligente vrouw die haar prachtige stem en zeer goede techniek inzet om muziek te maken op het hoogste niveau waarbij ze risico’s bepaald niet schuwt. Dat alles maakt – zeker in combinatie met de bescheidenheid – tot een lieveling van het publiek en dat is in dit geval dan ook volkomen verdiend.
__________________________________________
Zie ook:
recensie Muziekgebouw aan 't IJ
Concertrecensies - CD-recensies - Masterclassbesprekingen - Interviews - Concertagenda - Masterclassagenda - Audio, HiFi en gadgets - Componisten - Werken - Links - Over de liedkunst - Over het Duitse van de romantiek - Over romantiek en ironie - Over zangtechniek - Over deze site - Reizen en cursussen - Zangers - Pianisten - Zangdocenten
(Dit menu wordt in de loop van de komende weken geheel functioneel, ook de rechterkolom wordt aangepast)
Du holde Kunst is een nieuwe site over de liedkunst, vocalisten en aanverwante zaken. Op dit moment is het nog een privé-initiatief van Dré de Man . Concertaankondigingen, medelingen en advertentieverzoeken en dergelijke graag naar dre@duholdekunst.com