Du holde Kunst - over de liedkunst
Bewerking van een detail van het manuscript van 'An die Musik' met de woorden 'Du holde Kunst' in het handschrift van Schubert
Juliane Banse, sopraan. Martin Helmchen, piano, liederen van Schubert en Wolf. Gehoord; Muziekgebouw aan ’t IJ, 23 mei 2013.
In de (zang)kunst is er altijd een spanningsveld tussen de behoefte om iets zo technisch zo goed mogelijk te doen en de behoefte om een gevoel zo goed mogelijk uit te drukken. In een ideale uitvoering is het ene niet de vijand van het ander, maar in de praktijk vaak wel. Bij het concert van Juliane Banse gisteravond in Amsterdam worstelde Banse met dat spanningsveld, ook omdat ze een beginnende griep onder leden had.
Banse is opgeleid door Brigit Fassbaender, een mezzo van de oude stempel die op haar beurt weer door haar eigen vader geschoold is. Ik verbeeld me dat ik dat aan haar klank kan horen: haar laag is voor een vrij lichte sopraan bijzonder rijk en het hoog is voorzichtig in die zin dat zij vrij vroeg de klank aanpast. In ieder geval beschikt Banse over een bijzonder egale klank van laag tot hoog met grote dynamiek-mogelijkheden. Het mogelijk nadeel van een dergelijk stemgebruik kan zijn dat de klank in de passagio soms wat risicoloos klinkt, wat de uitdrukking niet altijd ten goede komt. Aan de ander kant is de klank bijzonder fraai en is het een genoegen iemand te horen zingen die haar instrument zo goed onder controle heeft.
Banse begon haar concert met een aankondiging: zowel zij als haar pianist hadden last van een griep, maar ze zouden proberen het beste ervan te maken. Nu is een griepje voor een pianist niet zo’n probleem (op het spel van Helmchen was dan ook niets aan te merken) maar voor een zanger kan het – vocaal gesproken - dodelijk zijn. Aan de andere kant: hoe professioneler een zanger(es) is, hoe beter iemand met de techniek de vocale gevolgen kan opvangen.
Banse moest herhaaldelijk kuchen maar verder was er in het gedeelte voor de pauze weinig aan haar stem te horen. Ze begon met een groep van zes liederen uit Wolf’s Mörike-Lieder.
In Begegnung was zowel door pianist als zangeres het muzikale idee van storm en wind heel goed uitgedrukt. Het tempo lag hoog, wat de expressie ten goede kwam en Banse had vocaal geen enkele moeite met dat tempo, soms wel qua dictie. Jammer was dat het einde van het lied (‘derweil sie um die Ecke rauscht’) een beetje onaf werkte. Wanneer de zangstem ophoudt, gaat de pianomuziek nog tien maten verder en de aansluiting daaraan miste ik bij Banse. Nimmersatte Liebe deed Banse heel goed, maar ook hier had ik het gevoel dat het einde anders had gekund: misschien net iets minder vertellend maar met een gevoel erbij, zodat de verteller(/ster) een extra laag aan het verhaal geeft.
Daarna volgde een tweede lied dat de wind tot onderwerp had: Lied von Winde. Banse had hier naar mijn smaak veel meer dynamiek kunnen gebruiken. Het pianissimo dat in de partituur als ‘flüsternd’ (fluisterend) aangeduid werd, had zeker zachter gekund en het pianississimo (ppp) in de derde herhaling van ‘die wissen es nie’ helemaal, want dat klonk eerder harder dan het direct daaraan voorafgaande piano. Misschien was Banse door de griep niet in staat haar stem nog zachter te laten klinken, wie weet, maar daardoor deed ze d expressie wel te kort.
Ook het pianissimo aan het eind vond ik te hard, het ging ten koste van de geheimzinnigheid van dit prachtige maar moeilijke lied. De pianist volgde Banse hier begrijpelijkerwijze en kon dus het pianissississimo (pppp) dat Wolf als ‘wie ein Hauch’ beschrijft niet spelen.
Voor de dynamiek aan het eind van Nixe Binsefuß gold eigenlijk hetzelfde, daar staat pp en het was bij Banse hoogstends mp. Nu was echter ook te horen dat ze de fis waarschijnlijk op dat moment ook niet zachter zingen kon. Het tempo van het lied (Wolf schrijft ‘nicht zu schnell’) lag ook duidelijk hoger maar dat vormde nu juist weer een compensatie voor wat waarschijnlijk een tijdelijke vocale beperking was; in ieder geval klonk het daardoor weer virtuoos. Aan dat alles moet ik meteen toevoegen dat de technische perfectie – ondanks het effect van de griep – opvallend was. Het bleef uiterst knap, maar vaak leek het erop dat ze er voor gekozen had om de expressie aan de griep op te offeren.
Wat als sehr leise in Im Frühling aangegeven stond was dat zeker niet en ook hier bleef het gevoel hangen dat ze wat meer risico had kunnen nemen. Ze sloot deze groep geheel in de zin van de vorige liederen af; vocale perfectie maar met te weinig dynamiek, het pianissimo bij ‘horch’ was ver te zoeken.
Emotie of perfectie?
Foto: Stefen Nimmesgern
De tweede liedgroep voor de pauze bestond uit Schubert-liederen. Afgezien van het zelden uitgevoerde Geheimnis An Franz Schubert bestond de groep uitsluitend uit liederen over Mignon, een jong meisje dat in Goethes roman Wilhelm Meisters Lehrjahre van ongeluk sterft.
Het wordt misschien een beetje eentonig, maar ook in deze groep overheerste het algemene beeld van voor de pauze: vocale perfectie met – naar mijn smaak - net iets te weinig expressie, of moet ik schijven: overtuigende expressie. Kennst du das Land bijvoorbeeld, had geen echte opbouw in die zin dat het slot van de strofes (‘dahin’) de derde keer net zo hard was als de tweede en de eerste keer. Het laatste lied voor de pauze, So laßt mich scheinen’, was echter een voorbode van wat er na de pauze zou komen. Niet alleen drukte Banse het de gelatenheid goed uit, maar opvallend was vooral dat ze het laatste ‘jung’ sterk terug nam, eigenlijk te sterk voor wat haar stem op dat moment kon hebben. Het was vocaal niet perfect, maar gevoelsmatig juist weer wel.
Waarschijnlijk hadden Banse en Helmchen in de pauze overleg gevoerd. Hoe dan ook, na de pauze zong Banse anders en leek Helmchen haar iets meer aan te vuren. Dat bleek meteen bij het eerste lied ‘Sehnsucht’, waarbij ze wat meer risico nam. Dat ging ten koste van de vocale perfectie en ook verder was het geheel niet echt in evenwicht maar het was duidelijk dat er wat gebeurd was. Het publiek was ook meteen stil. Bij het tweede lied, Der Einsame, viel vooral op dat dat het vocaal niet helemaal perfect maar ook dat de laatste noot de juiste expressie had. Der König in Thule viel op doordat de vrij eenvoudige ballade met veel meer overtuiging en expressie gebracht werd dan ik het van anderen ken. Dat gold voor Auf dem See en Bei dir allein iets minder, maar je kon horen dat Banse meer risico nam dan daarvoor.
Het concert werd besloten met opnieuw Mignon-liederen, deze keer echter van Wolf. Het was in meerdere opzichten de overtreffende trap van de Mignon-liederen van vóór de pauze. Allereerst heeft Wolf naar mijn mening (en naar die van hemzelf) het wezen van de teksten van Goethe op veel plaatsen beter getroffen dan Schubert, ere wie ere toekomt. Belangrijker in dit geval is dat Banse nu echt voor de emotie en expressie koos en niet zozeer voor de perfectie. Vocaal was het hoe dan ook nog steeds goed en zelfs beter in de eerste liederen na de pauze.
Het publiek was het kennelijk met me eens want het was doodstil en gaf Banse aan het einde na de emoties even verwerkt te hebben een langdurig applaus.
Nur wer die Sehnsucht kennt was echt overtuigend, net als So laßt micht nicht scheinen. Kennst du das Land ten slotte wist mij echter nog het meest te boeien en op het omdat dat Mignon / Banse voor de laatste keer zong: O Vater laß uns ziehen, zou ik anders dan Wilhelm Meister geneigd zijn me gewonnen te geven. Nu gaf ik me in ieder gewonnen aan Banse; na twijfels van voor de pauze waren verdwenen, ik had een concert gehoord dat niet alleen van vocaal maar ook emotioneel bijzonder momenten kende. Vocale perfectie kan zeer boeiend zijn, maar emotionele expressie is naar mijn mening veel wezenlijker voor de kunst, in ieder geval voor de liedkunst.
Dré de Man
(v 0.9)
__________________________________________
Programma:
Hugo Wolf:
Lieder nach Gedichten von Eduard Mörike
- Begegnung
- Nimmersatte Liebe
- Lied vom Winde
- Nixe Binsefuß
- Im Frühling
- Er ist’s
Franz Schubert
Geheimnis. 'An Franz Schubert' D491
Franz Schubert An Mignon D161
Franz Schubert
Gesänge der Mignon aus Goethes 'Wilhelm Meisters Lehrjahre':
- Kennst Du das Land D321
- Nur wer die Sehnsucht kennt D877/4
- Heiß mich nicht reden D877/2
- So laßt mich scheinen D877/3
PAUZE
Franz Schubert
Sehnsucht D879
Der Einsame D800
Der König in Thule D367
Auf dem See D543
Bei dir allein D866/2
Hugo Wolf
Gesänge der Mignon aus Goethes 'Wilhelm Meisters Lehrjahre':
- Heiß mich nicht reden
- Nur wer die Sehnsucht kennt
- So laßt mich scheinen
- Kennst Du das Land
Toegift:
Hugo Wolf, Der Schäfer (uit: Goethe-Lieder)
Gebruikt u oogle Chrome? Vink dan in instellingen (eerst klikken op drie streepjes helemaal rechts) netwerkacties voorspellen om de laadprestaties van pagina's te verbeteren uit, anders ziet u oude pagina's, niet alleen op deze site trouwens :(
Terug naar de actuele beginpagina
Kelly God: freudsam und leidsam
Angelika Kirchschlager subtiel en
temperamentvol
Hoog niveau bij International Student LiedDuo Competition
Vijftig tinten goud:
Händel-aria's door Kirchschlager
Authentieke Frauenliebe und -leben
Hugo Wolf en de Vrienden van het Lied
Winterreise Christoph Prégardien 10/2/2013 Amsterdam
Interview Christoph Prégardien
Onderkoelde dramatiek en 'heiteres Behagen' bij Persson
Vuurwerk bij Nieuwjaarsconcert IVC
Finleys onterechte angst voor Die schöne Müllerin
foto: Nikolaus Karlinsky
Interview Kirchschlager Duits/Deutsch
Interview Kirchschlager wörtlich Duits/Deutsch
Nederlands & English volgt/follows
Kirchschlagers 'bess'res ich'(recensie)
Mojca Erdmann:
Meine Ruh' ist hin
(recensie)
Robert Holl & Rudolph Janssen:
Im Lied das tiefe Leid
(recensie)
foto: Marco Borgreve
Aan het einde van de dromen (recensie)
Interview Angelika Kirchschlager Nederlands / Interview Peter Schreier / Wolfgang Holzmaier over Fritz Wunderlich
De kwellingen van Bostridge (recensie)
Verslag masterclasses Meinard Kraak en Peter Schreier en recital Miricioiu/Leiferkus
Verslag masterclass Nelly Miricioiu
Wunderlich's fair Maids / De drie schöne Müllerinnen van Wunderlich (Engels)
Ade, ich geh nach Haus
(acht tenoren sturen de schöne Müllerin naar huis)
Over het Duitse van de Romantiek
Pictures IVC 2012: 1, 2, 3, 4, 5
Links:
http://www.schubert.nl/
www.vvhl.nl
http://www.hampsong.org/
http://www.internationalvocalcompetition.com/nl
Over Du holde Kunst:
Du holde Kunst is een nieuwe site over de liedkunst, vocalisten en aanverwante zaken. Hij is voortgekomen uit een concertaankondiging van dezelfde naam. De inhoud varieert van verklarende teksten tot recensies en aankondiging van concerten. Op dit moment is het nog een privé-initiatief van Dré de Man, maar er zijn besprekingen met andere medewerkers en organisaties gaande. Copyright alle teksten en foto's, tenzij anders vermeld: Dré de Man. Aankondigingen en dergelijke graag naar dre@duholdekunst.com
Concertrecensies - CD-recensies - Masterclassbesprekingen - Interviews - Concertagenda - Masterclassagenda - Audio, HiFi en gadgets - Componisten - Werken - Links - Over de liedkunst - Over het Duitse van de romantiek - Over romantiek en ironie - Over deze site - Reizen en cursussen - Zangers - Pianisten - Zangdocenten
(Dit menu wordt in de loop van de komende weken geheel functioneel, ook de rechterkolom wordt aangepast)
Du holde Kunst is een nieuwe site over de liedkunst, vocalisten en aanverwante zaken. Op dit moment is het nog een privé-initiatief van Dré de Man maar besprekingen met partners zijn in een vergevorderd stadium. Concertaankondigingen, medelingen en advertentieverzoeken en dergelijke graag naar dre@duholdekunst.com